Cześć, tu Jędrek z Lagano!
Na naszym blogu zaczynamy coś nowego, recenzje książek! Będą się tu pojawiać naprawdę różne tytuły, od nowości, przez literaturę popularną, aż po pozycje, które po prostu wciągnęły mnie na tyle, że muszę się nimi podzielić. Na początek wybrałem jednak coś wyjątkowego, bo na warsztat biorę Park Jurajski Michaela Crichtona. To właśnie ta powieść stała się inspiracją dla jednego z najbardziej kultowych filmów Stevena Spielberga i całej ogromnej serii o dinozaurach, nauce i marzeniach, które potrafią wymknąć się spod kontroli.
Od razu powiedzieć że, wchodziłem w tę lekturę z dość dużymi oczekiwaniami, bo filmy uwielbiam. Mam ogromny sentyment do całej otoczki lat 80. i 90. Ale wiecie co? Książka i tak mnie totalnie zaskoczyła. Serio, myślałem, że wiem, czego się spodziewać, w końcu fabuła to niby znajoma historia, ale Crichton zrobił coś, co sprawiło, że czułem się, jakbym zupełnie na nowo odkrywał Park Jurajski.
Pierwsze wrażenia: klimat i styl
Zanim w ogóle wejdę w fabułę, muszę powiedzieć o klimacie. Książka ma rozmach, którego w filmach aż tak mocno nie czuć. Spielberg zrobił genialne kino, nie ma co się kłócić, ale jednak Crichton nie miał ograniczeń budżetu, efektów specjalnych czy czasu ekranowego.
Na kartach powieści świat jest większy, bardziej niebezpieczny, pełen szczegółów naukowych i dodatkowych wątków. Dinozaurów jest więcej, bohaterów też jest więcej, a sama wyspa InGen to nie tylko tło dla akcji, to prawdziwy, żywy organizm.
Co więcej, styl Crichtona sprawia, że mimo naukowych wtrętów czy technicznych opisów, książka wciąga od pierwszych stron. To nie jest sucha powieść science fiction – to thriller, przygodówka i poważne pytania o granice nauki w jednym.
Fabuła: czyli o co chodzi w Parku Jurajskim
Dobra, przejdźmy do samej fabuły, ale spokojnie, bez spoilerów, tylko zarys, żeby osoby, które książki jeszcze nie czytały, wiedziały, na czym stoją.
Historia zaczyna się od tajemniczych wypadków, w różnych miejscach pojawiają się informacje o dziwnych zwierzętach i niepokojących zdarzeniach. Już od samego początku mamy więc klimat lekkiego thrillera, coś jest nie tak, tylko jeszcze nie do końca wiemy co.
Szybko okazuje się, że wszystko kręci się wokół wyspy Isla Nublar, gdzie firma InGen prowadzi niezwykły projekt. Jej właściciel, John Hammond, to wizjoner, który stworzył park rozrywki, jakiego świat jeszcze nie widział, z żywymi dinozaurami. Brzmi jak szaleństwo? No właśnie o to chodzi.
A jak udało się tego dokonać? Tutaj wchodzi w grę cała otoczka naukowa, DNA wyciągnięte z komarów zatopionych w bursztynie, nowoczesne laboratoria i genialni naukowcy, którzy postanowili przywrócić do życia gatunki wymarłe miliony lat temu. I nagle mamy do czynienia z miejscem, w którym można stanąć twarzą w twarz z brachiozaurem czy, co gorsza, z tyranozaurem.
Żeby jednak wszystko było legalnie klepnięte, Hammond ściąga na wyspę ekspertów: paleontologa Alana Granta, paleobotaniczkę Ellie Sattler, matematyka i teoretyka chaosu Iana Malcolma, a także prawnika Donalda Gennaro. Do tego na wyspę przyjeżdżają też wnuki Hammonda: Lex i Tim. W filmach ta paczka była już znana, ale w książce Crichton zarysował ich trochę inaczej, i właśnie to robi ogromną różnicę.
Na początku wszystko wygląda bajecznie, wielkie bramy parku, potężne dinozaury pasące się spokojnie na łąkach, technologia rodem z przyszłości. Tylko że to oczywiście nie mogło się skończyć dobrze.
Wystarczy drobny błąd, jeden sabotaż, nagła awaria, żeby cały misterny plan się posypał. Park, zamiast być cudowną atrakcją turystyczną, staje się śmiertelną pułapką. I to taką, z której naprawdę ciężko się wydostać.
Dlaczego książka robi takie wrażenie?
No dobra, fabuła brzmi znajomo, prawda? W końcu filmy opowiadają praktycznie to samo. Ale właśnie tu pojawia się największy plus książki: ona jest inna.
Crichton nie tylko opowiada tę historię bardziej szczegółowo, ale też dodaje wątki, których w filmach nie ma. Postacie są inaczej pokazane, Grant, który w filmie na początku nie przepada za dziećmi, tutaj od samego startu ma z nimi fajną relację. Hammond, którego Spielberg przedstawił jako sympatycznego staruszka-wizjonera, w książce wypada znacznie gorzej, bardziej jako człowiek chciwy, zapatrzony w siebie i swoje marzenia. Nawet prawnik, który w filmie był raczej karykaturalną postacią, tutaj wypada dużo bardziej ludzko.
Do tego mamy więcej dinozaurów, więcej napięcia i dużo więcej nauki. Crichton, sam będący z wykształcenia lekarzem, potrafi wplatać skomplikowane tematy tak, żeby brzmiały naturalnie i ciekawie. Czytając, naprawdę można uwierzyć, że taki park mógłby powstać.
Bohaterowie książkowi i filmowi
Jednym z największych zaskoczeń podczas lektury Parku Jurajskiego było dla mnie to, jak bardzo różnią się bohaterowie od swoich filmowych odpowiedników. Kiedy myślę o filmie Spielberga, od razu przed oczami mam ikoniczne sceny z doktorem Grantem, Malcolmem czy Ellie. Jednak książka sprawiła, że zacząłem patrzeć na te postacie trochę inaczej.
Alan Grant w filmie jawił się jako genialny paleontolog, ale jednocześnie człowiek, który niezbyt potrafił odnaleźć się w kontakcie z dziećmi. Ta cecha była wręcz osią jego rozwoju w filmie, bo stopniowo uczył się ich doceniać. Tymczasem Crichton pokazuje Granta od samego początku jako osobę, która świetnie dogaduje się z młodymi bohaterami. Nie ma w nim tej początkowej niechęci, nie ma wyraźnego konfliktu, który trzeba by było przełamać. Zamiast tego Grant jawi się jako opiekun, przewodnik i ktoś, kto od razu staje się dla dzieci autorytetem i wsparciem. Dla mnie to była ogromna zmiana na plus, bo relacje budowane od pierwszych stron są po prostu naturalniejsze i bardziej wiarygodne.
Ellie Sattler również wypada w książce nieco inaczej. Owszem, nadal mamy do czynienia z kobietą silną i mądrą, ale Crichton pozwala jej bardziej rozwinąć się w warstwie naukowej. Ellie jest paleobotaniczką i w książce ta specjalizacja nie jest tylko dodatkiem. Jej obserwacje, spostrzeżenia i refleksje naprawdę wnoszą coś ważnego do całej opowieści. W filmie można odnieść wrażenie, że Ellie czasami była sprowadzona bardziej do roli partnerki Granta i osoby, która uzupełnia skład drużyny. Tutaj jednak jest pełnoprawną ekspertką i czuć, że jej wiedza naprawdę ma znaczenie.
Ian Malcolm to z kolei postać, która zarówno w książce, jak i w filmie robi ogromne wrażenie. Ten ekscentryczny matematyk i teoretyk chaosu jest nie tylko źródłem zabawnych komentarzy, ale także nośnikiem filozoficznej warstwy całej opowieści. Jednak w książce Malcolma jest więcej, jego rozważania są bardziej rozbudowane, a teoria chaosu nie jest tylko chwytliwym hasłem, ale rzeczywistym kluczem do zrozumienia tego, co dzieje się na wyspie. To sprawia, że postać ta staje się znacznie głębsza i bardziej fascynująca.
Największym zaskoczeniem była jednak dla mnie postać Johna Hammonda. W filmie pamiętam go jako sympatycznego staruszka, trochę oderwanego od rzeczywistości, ale jednocześnie pełnego pasji i marzeń. Spielberg zrobił z niego wizjonera, który po prostu chciał stworzyć coś niezwykłego. Natomiast w książce Hammond nie ma już tej aury sympatycznego dziadka. Wręcz przeciwnie, wypada dużo gorzej. Widzimy go jako człowieka zadufanego w sobie, który bardziej niż bezpieczeństwem ludzi przejmuje się sukcesem swojego projektu i pieniędzmi. Ta zmiana diametralnie wpływa na odbiór całej historii i daje dużo do myślenia.
Nie można też zapominać o dzieciach. Lex i Tim w filmie mieli swoje charakterystyczne role, jednak Crichton ustawił ich relacje zupełnie inaczej. To Tim jest starszy i bardziej doświadczony, a Lex młodsza i bardziej spontaniczna. Ten prosty zabieg sprawia, że cała dynamika między bohaterami nabiera świeżości i inaczej się układa. Dzięki temu relacje z Grantem są bardziej naturalne, a dzieci stają się ważnym elementem historii, a nie tylko dodatkiem.
Warto też wspomnieć o prawniku Donaldzie Gennaro. W filmie jest przedstawiony raczej jako tchórzliwy i nieco groteskowy bohater. W książce jednak ma znacznie więcej powagi i jego rola jest dużo bardziej interesująca. Nie jest to tylko komiczny element, ale faktyczny człowiek, który reprezentuje pewną perspektywę i wprowadza dodatkowe napięcia do fabuły.
Dinozaury jako prawdziwe gwiazdy
Nie da się mówić o Parku Jurajskim bez dinozaurów. W końcu to one są prawdziwymi bohaterami tej opowieści i to one kradną show. Różnica między książką a filmem jest jednak taka, że Crichton miał nieograniczone możliwości. Dinozaury w książce są liczne, różnorodne i pojawiają się w wielu nieoczekiwanych momentach.
Film, mimo całej swojej magii efektów specjalnych, musiał ograniczyć liczbę gatunków i scen. Książka daje nam pełniejszy obraz tego, jak mogłaby wyglądać taka wyspa naprawdę. Pojawia się więcej niebezpiecznych sytuacji, a czytelnik co chwilę trafia na momenty, w których serce bije szybciej. Tyranozaur oczywiście robi wrażenie, ale wcale nie jest jedynym zagrożeniem. Velociraptory to czysta groza, a inne gatunki dinozaurów pojawiają się w momentach, kiedy najmniej się ich spodziewamy.
To, co urzekło mnie w książce, to sposób, w jaki Crichton opisywał te prehistoryczne stworzenia. Z jednej strony dawał im majestat i piękno, z drugiej pokazywał ich brutalność i nieprzewidywalność. Dzięki temu czytelnik ani przez chwilę nie zapomina, że są to zwierzęta, które nie pasują do współczesnego świata.
Dinozaury w książce są symbolem potęgi natury, której człowiek nie jest w stanie całkowicie kontrolować. Park miał być atrakcją turystyczną, miejscem cudów i zachwytu, a okazał się koszmarem, w którym każde potknięcie może skończyć się tragedią. Ta wizja działa na wyobraźnię dużo mocniej niż filmowe efekty specjalne, bo w książce strach rodzi się w naszej głowie.
Nauka i chaos jako serce opowieści
Crichton nie napisał tylko thrillera z dinozaurami. Park Jurajski to przede wszystkim powieść o nauce, o ambicjach człowieka i o tym, co się dzieje, kiedy technologia wyprzedza nasze zdolności do przewidywania konsekwencji.
Cała idea parku opiera się na zaawansowanej genetyce, która pozwoliła odtworzyć DNA dinozaurów. Crichton wplata mnóstwo szczegółów naukowych, które brzmią na tyle przekonująco, że łatwo uwierzyć, że to mogłoby się wydarzyć naprawdę. To właśnie ta warstwa sprawia, że książka nie jest tylko rozrywką, ale również intelektualną przygodą.
Na szczególną uwagę zasługują rozważania Iana Malcolma, który reprezentuje teorię chaosu. Jego słowa brzmią czasem jak filozofia, ale w gruncie rzeczy są brutalnie logiczne. Malcolm nieustannie powtarza, że systemy zbyt skomplikowane zawsze ulegają awarii, że natura jest nieprzewidywalna, a człowiek nigdy nie będzie w stanie jej całkowicie kontrolować. Te refleksje nie są jedynie ozdobą – one stają się proroctwem, które krok po kroku spełnia się na oczach bohaterów.
To właśnie ta warstwa filozoficzna sprawia, że Park Jurajski nie starzeje się, mimo że został napisany ponad trzydzieści lat temu. Tematy, które Crichton poruszał, są aktualne również dzisiaj. Dyskusje o sztucznej inteligencji, modyfikacjach genetycznych czy rozwoju technologii brzmią podobnie. Pytanie o granice nauki i odpowiedzialność człowieka zawsze będzie istotne.
Podsumowanie i moja ocena
Po przeczytaniu Parku Jurajskiego wiem jedno – to książka, do której będę wracał. Crichton stworzył historię, która działa na wielu poziomach. To wciągający thriller, wspaniała przygodówka, ale też mądra opowieść o granicach ludzkiej pychy.
Czy książka jest lepsza od filmu? Trudno to porównać, bo obie wersje opowieści mają swoje atuty. Jednak dla mnie lektura była przeżyciem pełniejszym, bogatszym i bardziej wciągającym. Film jest ikoną popkultury i ma swoje nieśmiertelne sceny, ale książka oferuje coś więcej – głębię, dodatkowe wątki i postacie, które są napisane inaczej, często ciekawiej.
Jeśli ktoś zna filmy na pamięć, to książka i tak będzie go zaskakiwać. Jeśli ktoś nie widział jeszcze filmów, to tym bardziej warto zacząć od powieści. Dzięki temu można odkryć historię w najpełniejszej formie, a dopiero potem porównać ją z wizją Spielberga.
Moja ocena to mocne osiem i pół na dziesięć. Końcówka nie do końca trafiła w moje gusta, dlatego nie daję dziewiątki. Jednak cała reszta to absolutna rewelacja i przykład tego, jak można połączyć naukę, przygodę i emocje w jednej historii.
A park Jurajski kupisz w naszym sklepie, klikając w ten link!